Home

Trang chủ > Di sản văn hóa > Nhà cổ: Nhà ông Lương Trọng Duệ

Tên di sản : Nhà cổ: Nhà ông Lương Trọng Duệ

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 3837/QĐ-UBND

Giới thiệu

Khu nhà cổ của gia đình ông Lương Trọng Duệ hiện tại nằm trên một khuôn viên đất đai độc lập với diện tích 470m².

Trên khuôn viên đất 470m² này hiện vẫn còn đầy đủ các hạng mục kiến trúc, cảnh quan như cổng, tường, vườn cảnh, sân gạch, lầu nghinh phong, nhà cổ 5 gian và một nhà dưới 3 gian mới làm.

Từ đầu làng, theo trục đường chính độ vài trăm mét chúng ta sẽ gặp cái cổng cổ của ngõ Nghĩa thì rẽ phải một đoạn ngắn chừng hơn một trăm mét thì đến nhà ông Lương Trọng Duệ. Có thể nói, cách cấu trúc của các ngõ, ngách ở làng Đông Sơn cũng rất giống cách cấu trúc ở làng cổ của đồng bằng bắc bộ (mà điển hình như ở các làng cổ thuộc ngoại thành Hà Nội). Đường vào ngõ, ngách đều thấy có lát gạch, lát đá, hoặc bê tông hoá. Ở đây, hầu như nhà nào cũng có cổng riêng, xưa kia cổng nhà chủ yếu là cổng một cửa, có mái che, lợp tranh hoặc lợp ngói. Bây giờ, cổng tranh không còn mà chủ yếu là cổng lợp ngói hoặc được đổ bê tông.

Riêng hiện tại nhà ông Lương Trọng Duệ vẫn còn cổng xây gạch, lợp ngói, có cửa đóng then cài. Đi qua cổng men theo tường sát nhà bên cạnh chúng ta phải đi qua khu vườn cảnh rồi mới vào sân gạch để vào nhà.

Nhìn tổng thể, toàn bộ khu đất xung quanh đều có tường và lưng của nhà hàng xóm bao bọc.

Riêng khu vườn cảnh được bố trí ở trước nhà chính, liền với sân gạch. Trong vườn cảnh vẫn còn để lại chiếc giếng tròn. Tuy vườn không rộng lắm, nhưng được chủ nhân trồng đủ các loại cây như cau cảnh, xoài, khế, cam, quýt, sung, đa, tùng, cúc, trúc, mai, xanh, si, bừng, kè, đến các loại hoa ngâu, ngọc lan, hoa sứ, tùng La Hán, mai chí thuỷ, vạn tuế...Có cây thì trồng dưới đất, có cây thì trồng trên chậu. Trong vườn còn có bể nước và hòn non bộ có kết cây và nuôi cá cảnh. Xung quanh nhà, ở phía sân và chỗ lầu nghinh phong, nhiều chậu cảnh và cây thế bon sai được sắp đặt rất sinh động. Chỉ mới dạo quanh vườn nhà đã thấy khá hấp dẫn như vào khu nhà vườn Huế vậy. Chính mùi hương hoa trong vườn cảnh cũng làm cho ta cảm thấy dễ chịu và khoan khoái.

Vườn cảnh chỉ có diện tích 11,5m x 7,3m. Còn sân gạch thì có kích thước 11,5m x 6,9m. Cả sân gạch và vườn cảnh phía trước ngôi nhà hợp lại liền nhau đã tạo ra không gian cảnh quan thật thoáng đãng và vừa vặn trong tầm mắt.

Bên trái phía trước cửa nhà cổ 5 gian là một lầu nghinh phong (đón gió) mới làm, kiểu 4 mái, 4 cột với kích thước nền mỗi chiều là 2,6m x 2,6m (hình vuông). Ở nền mặt chính của lầu nghinh phong được xây hai trụ gạch đội hai con nghê. Tại đây, chủ nhân cho đặt một bàn trà ngồi uống nước và ngắm các loại hoa lan và cây cảnh. Những đêm trăng gió mát, nếu có bạn tri ân tri kỷ ngồi nhâm nhi chén rượu, hay chén chè thì thú vị biết bao.

Lầu nghinh phong, cùng với các cây cảnh và giò lan đã góp phần làm cho cảnh trí của khu nhà cổ thêm sinh động.

Về ngôi nhà cổ, đây là ngôi nhà gỗ 5 gian, chiều dài 13,75m, chiều rộng trong lòng nhà 4,5m và chiều rộng của hè hiện là 2,25m.

Kích thước từng gian (tính từ trái sang phải):

Gian 1 (gian chái): chiều dọc 3,33m, chiều ngang rộng 5,5m.

Gian 2: Dọc 2,45m, ngang 4,5m.

Gian 3 (gian giữa): dọc 2,3m, ngang 4,5m.

Gian 4: dọc 2,25m, ngang 4,5m.

Gian 5 (gian chái): dọc 3,33m, ngang 5,5m.

Các kích thước khác nhau:

2 cột đá hiện hình vuông, mỗi chiều 0,13m x 4, cao 1,72m, đế cột hiên 0,25 x 4, dày 0,17.

2 cột hiên trước hình tròn, chu vi 0,62m, cao 2,5m.

Các cột cái đều có kích thước bằng nhau, chu vi mỗi cột là 0,75m và cao 3,75m.

Từ cột ở bức xuân hoa đến cột cái rộng 2,6m.

Từ cột cái đến cột quân sau rộng 0,90m.

Chiều cao từ nền nhà đến thượng lương 4,2m.

Về cấu trúc của 6 bộ vì:

Hai vì giữa: Giống nhau về sự liên kết gồm 5 hàng chân cột. Cột hiện ở tàu mái (mép hiển hè) làm bằng đá (mỗi vì một cột đá). Từ cột đá đến cột quân đứng giữa hiên, tạo ra chiều rộng của hiện là 2,25m. Hàng cột thứ ba ngăn giữa hiên và lòng nhà. Đầu của cột này là một quá giang ăn mộng sang cột cái. Ở giữa cột cái lại có một xà đùi ăn mộng vào cột quân ở phía sau. Cột quân ở phía sau được một kẻ bảy ăn mộng vào, còn đầu kẻ thì gác lên tường của hông nhà.

Phía bên ngoài hiên là kẻ bẩy ăn mộng vào đầu cột hiên. Phía trên cột quân giữa hiên là một xà đùi được ăn mộng vào hàng cột thứ 3 (tức cột ngăn cách giữa lòng nhà và hiên). Phía trên và đùi gồm 4 con rường chống xếp lên nhau theo kiểu đường truyện.

Tiếp đến ở đầu cột ngăn cách phía trên quá giang là một kẻ chuyền ăn mộng vào trụ trốn để đỡ câu đầu. Còn phía sau, kẻ chuyền ăn mộng vào đầu cột lớn để đỡ câu đầu. Phía trên câu đầu là hai đấu trụ có chức năng đỡ 3 con rường ăn mộng vào. Trên cùng nữa là một đấu bát đỡ thượng lương.

Hai vì bên: phía ngoài hiên cũng là một kẻ bấy gác đầu lên cột gạch, ăn mộng vào cột giữa hiên. Phía trên là một xà đùi ăn mộng vào cột thứ 3 - trên xà đùi lại có 4 con rường chống gối lên nhau theo kiểu đường truyện. Khoảng cách giữa trụ đứng đỡ rường và cột thứ 3 có một khoảng trống (rộng 2,5m, cao 0,40m) được gắn vào bức chạm gỗ hình trúc hoá long và hình vân mây cách điệu.

Vào bên trong (lòng nhà), chúng ta lại thấy 7 con rường chống xếp lên nhau một cách liền nhau. Trên con rường cao nhất (tức trên cùng) là một đấu tròn đỡ đấu vuông để đỡ thượng lương. Tất cả các con rường của hai bộ vì này đều được chạm hình cúc dây và vân mây cách điệu.

Khác biệt giữa hai vì này so với hai vì giữa là mỗi vì đều có cột cái làm nhiệm vụ đỡ vì như cột trốn.

Trên các ô trống của hai vì bên đều được ốp ván đố lụa ở phía trên, ở giữa là những đường triện, còn dưới cùng vẫn là những đồ lụa. Hiện tại hai bức độ lụa hai bên đã được thay thế bằng hai bức tranh.

Hai vì buồng (vì chái) được cấu trúc theo kiểu kèo suốt, kẻ chuyên đơn giản và không có chạm khắc gì.

Về cửa: nhà cổ này có 3 bộ cửa bức bàn mỗi bộ 4 cánh (mỗi bộ tương ứng với mỗi gian).

Phía trên cửa là mày cửa được gắn mỗi mày 2 mắt của hình quả gạo (tức quả cáo). Trên mày cửa là xà cửa. Trên xà cửa được gắn hình hổ phù chạm bong. Trên xà cửa là các bức xuân hoa được vẽ và chạm thủng.

Nền nhà được lát bằng gạch bát. Hiên hè được bó bằng các viên đá tảng, viên dài nhất có kích thước 0,85m x 0,12m x 0,27m, được chồng xếp lên nhau thành bậc tam cấp.

Riêng hiên giữa được nối hai kèo giả từ hai đầu kẻ bẩy rộng ra 1m rồi được đỡ bằng 2 cột gỗ vuông có chiều cao 1,7m. Mái hiên nhô ra sân cũng được lợp ngói, và ở hai đầu cột được gắn tấm mành trúc đan hình ô vuông để gió có thể lọt vào trong nhà. Và với việc ngăn tấm mành trúc này, ngôi nhà như có một bức bình phong để buộc mọi người khi bước lên nhà đều phải vào từ hai gian bên. Đây cũng chính là một quan niệm phong thuỷ truyền thống của người Việt đồng bằng Bắc bộ và xứ Thanh xưa.

Riêng tường trước của hai gian buồng cũng không gây kín hết mà được trổ cửa hình vòm cuốn, khoảng trống cũng được ngăn bằng tấm mành trúc hình ô vuông như ở hiên giữa vậy.

Với cấu trúc và kết cấu như vừa mô tả ở trên thì thấy nhà cổ của gia đình ông Lương Trọng Duệ là một kiểu kiến trúc nhà cổ truyền thống rất điển hình và mẫu mực của ông cha xưa.

Do có sự bảo dưỡng và chăm sóc thường xuyên mà mức độ xuống cấp của ngôi nhà đã được hạn chế tới mức tối đa.

Nội dung, sự kiên, nhân vật liên quan đến di tích:

Nhà cổ 5 gian của gia đình ông Lương Trọng Duệ chỉ để sử dụng như một nhà thờ và tiếp khách quý khi đến thăm. Vì nơi ăn ở đã có một nhà riêng mới làm gần đây gồm 3 gian, với kích thước 7,5 x 5m.

Riêng nhà cổ 5 gian, gia chủ giành riêng 2 gian buồng hai bên để cất đồ đạc và các vật dụng. Còn 3 gian giữa làm chức năng để thờ ông bà tổ tiên.

Theo sự cho biết của gia đình thì họ Lương ở làng Đông Sơn (mà trực tiếp là dòng họ của ông Lương Trọng Duệ) là có nguồn gốc từ họ Lương ở Hội Triều (Hoằng Hoá). Đó là dòng họ Lương Đắc Bằng - một dòng họ nổi tiếng của xứ Thanh - đất Việt dưới triều Lê và triều Nguyễn và hậu duệ của Lương Đắc Bằng về sau cũng có rất nhiều người thành đạt trên con đường khoa bảng và quan chức.

Hiện vật trong di tích:

Hiện tại gia đình ông Lương Trọng Duệ còn lưu giữ, bảo vệ được rất nhiều hiện vật cổ rất có giá trị như:

Khám thờ: 01 (cổ)

Ngài thờ: 01 (mới)

Mâm bồng: 01 (cổ)

Bát hương sứ: 07 (mới)

Bát hương sứ: 02 (Cổ)

Bài vị: 06 (cổ)

Đài gỗ: 11 (cổ)

Lục bình gỗ: 02 (cổ)

Khay mịch: 02 (cổ)

Quả hộp gỗ: 01 (cổ)